نقش آبخیزداری در جلوگیری از هدررفت آب

اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری با تغذیه سفره های آب زیرزمینی و جلوگیری از هدررفت منابع آبی راهگشای حیات دوباره زمین است.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور به نقل از ایرنا- با احداث این سازه های آبخیزداری می توان پوشش گیاهی را تقویت، از زیان های سیلاب های ویرانگر جلوگیری و سفره های آب زیرزمینی را تغذیه کرد.

با توجه به اهمیت اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری میزگردی با حضور مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، عضو هیات علمی گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه بیرجند و مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان در خبرگزاری جمهوری اسلامی ( ایرنا) خراسان جنوبی برگزار شد.

** واقعیت خشکسالی را بپذیریم

عضو هیات علمی گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه بیرجند در این نشست گفت: خراسان جنوبی روی کمربند خشک و نیمه خشک اقلیمی قرار دارد و این ذات طبیعی استان است که باید با واقعیت خشکی زندگی کرد.

دکتر سید محمد تاج بخش افزود: نمی توان از تغییرات اقلیمی به راحت گذشت و آنچه در این راستا مهم است سازگاری با خشکی است.

وی با اشاره به اصل آبخیزداری سازگار با شرایط طبیعی هر منطقه بیان کرد: متوسط بارندگی استان در سال 150 میلیمتر در سال است چه بسا در دوره های خشکی به کمتر از 100 میلیمتر هر برسیم.

استاد دانشگاه، وقوع خشکسالی ها را طبیعی دانست و گفت: در گذر زمان در چند هزار سال اخیر دوره های نوسان خشکسالی و ترسالی داشته و داریم بنابراین بایستی واقعیت خشکسالی را پذیرفت.

وی اظهار داشت: در خشکسالی ها، پهنه استان 95 هزار کیلومتر مربع است و براساس آمار استانداری در چند سال اخیر یک هزار و 700 روستا خالی از سکنه شده است.

تاج بخش، نخستین عامل خالی شدن روستاها از سکنه را آب و شغل در این مناطق دانست و ادامه داد: چه چیزی می تواند به عنوان جایگزین و رهاورد برای ماندن مردم در مناطق روستایی ملاک باشد.

عضو هیات علمی گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست گفت: اصل مدیریت جامع حوزه آبخیز نخستین فاکتور بررسی مسایل مختلف محیطی در کنار هم است لذا ابتدا باید بپذیریم در حوزه آبخیز یک مدیریت جامع اعمال شود و براساس آن ببنیم چه باید کرد.

وی افزود: طرح های آمایش سرزمین، مدیریت منابع و سایر طرح ها زمانی می تواند عملی شود که مدیریت جامع برای حوزه های آبخیز برنامه ریزی شده باشد.

تاج بخش به محدود بودن منابع آبی اشاره کرد و گفت: منابع آبی هیچ وقت اضافه نخواهند شد لذا باید برای منابع آبی راهکار و مسیر استفاده را تعیین کنیم.

عضو هیات علمی گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست افزود: از طرفی توسعه پایدار در راس برنامه ها و اهداف کلان هر کشور قرار دارد و برای رسیدن به توسعه پایدار مسیر همین است.

وی با بیان اینکه مبنای این مدیریت مبنای شروع اشتغال نیز است اظهار داشت: وقتی می توانیم مدیریت جامع را اعمال کنیم قطع به یقین فضای اشتغال را نیز باز خواهیم کرد.

تاج بخش گفت: بسیاری از آبیاری فضای سبز پارک قهستان در شهرستان قاینات از طریق چاه های اطراف آبیاری می شود اما اگر فقط 10 درصد از روان آب سطوح سنگی دامنه های مشرف به پارک را استفاده کنیم از خرداد تا شهریور کمبود آب آن برطرف می شود.

وی افزود: همچنین در تمام مناطق استان که سطوح سنگی زیاد داشته و روان آب زیادی تولید می کند و با هر بارش روان آب ایجاد می شود، این روان آب در بالادست همان حوزه های آبریز قابل بهره وری است.

وی افزود: مهرماه گذشته طی یک نامه به رئیس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری مکاتبه ای با 240 امضا از سراسر کشور ارسال و عنوان کردیم به عنوان سربازان شما در بخش آبخیزداری آماده ایم.

وی افزود: امیدواریم در استان شخص استاندار و معاونان وی برای اخذ بودجه و مشکلاتی که این بخش با آن مواجه خواهد بود، فکری بر دارند چون با خشک شدن چشمه ها و قنات ها روستاها در حال تخلیه شدن است و باید منبع جایگزینی حتی در منزل معرفی شود.

** جزیی نگری مهمترین مشکل حوزه آب

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم گفت: در حال حاضر سه مشکل اساسی در حوزه منابع طبیعی در سطح جهان، کشور و استان وجود دارد که مهمترین آن به لحاظ کمی و کیفی آب است.

علیرضا نصرآبادی با بیان اینکه تخریب سرزمین و فرسایش خاک نیز از اهمیت زیادی برخوردار است افزود: تغییرات اقلیم سبب کمبود آب، فرسایش خاک و سایر مشکلات شده است.

وی بیان کرد: در خراسان جنوبی علیرغم خشکسالی سیلاب نیز داریم و سالانه 700 میلیون مترمکعب روان آب سیلاب در استان هدر می رود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی اظهار داشت: تخریب و کاهش پوشش گیاهی از دیگر عواقب خشکسالی حاکم بر استان است که همه عوامل دست به دست هم داده و سبب وقوع سیلاب در کنار خشکسالی شده است.

وی گفت: اکنون در موضوع مدیریت آب به شکل شاخص در کشور با تکثیر کارگروه ها و جلسات مواجه ایم که نه تنها مشکلی از کمبود آب را کم نمی کند که مشکل ساز نیز شده اند.

نصرآبادی با بیان اینکه در پرداختن به موضوعات مربوط به آب جزیی نگری شده است افزود: این در حالیست که باید چرخه هیدرولوژیکی آب در نظر گرفته شود.

وی توضیح داد: باید از لحظه ای که قطرات باران نازل می شود تا نفوذ آن به زمین، بهره برداری از چاه و قنوات، نحوه استفاده در عرصه کشاورزی، صنعت و شرب، بازیافت پساب و فاضلاب و کاهش تبخیر به عنوان یک چرخه مستدام و زنجیروار برنامه ریزی لازم انجام شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: اینکه وزارت نیرو فقط در حفاظت آب به هوشمندسازی کنتورهای چاه کشاورزی بپردازد به نتیجه نمی رسد.

وی افزود: همچنین اگر به صورت جزیی روی بازیافت پساب و فاضلاب ها متمرکز شویم به نتیجه درستی نمی رسیم بلکه باید رویکرد مدیریتی در قالب واحد کارگروه مدیریت جامع آب داشته باشیم.

نصرآبادی تاکید کرد: تمام دستگاه های اجرایی و متولیان مربوط به حوزه آب همچنین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بایستی دور هم جمع شده و نقش خود را در هر قسمتی ایفا کنند.

وی بیان کرد: الزامات قانونی فراسوی ماست که به عنوان اسناد بالادستی به راحتی موضوع را روشن کرده است و از مهمترین آنها می توان به سیاست های کلی نظام در بخش آب اشاره کرد که مدیریت جامع آب به طور کامل توضیح داده شده است.

وی عنوان کرد: در چرخه آب با نگاه جامع نگری موضوع آبخیزداری و آبخوان داری مطرح است که نه تنها صرفا ساخت یک سازه نیست که با نگاه مدیریت جامع از کشت گیاه، مدیریت استفاده از عرصه، اصلاح کاربری مفید عرصه، پوشش گیاهی و ترکیب آن با سازه همه در کنار همه به عنوان کارهای مدیریتی و بیولوژیکی باید در نظر گرفته شود.

نصرآبادی اظهار داشت: یک نقش و جایگاه مهم آبخیزداری این است که در مقایسه با سایر سازه ها و برنامه های بخش آب کشور ویژگی های دارد که ثابت شده است.

** برنامه های آبخیزداری جامع و متمایز است

وی جامع بودن برنامه های آبخیزداری را نسبت به سایر برنامه ها متمایز دانست و گفت: فراگیر بودن جمعیت و عرصه زیر پوشش نیز از دیگر مزایای اجرای طرح آبخیزداری است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی یادآور شد: مدیریت جامع در حوزه آب به معنای همسونگری، فراسازمانی فکر و عمل کردن و با هم در راستای یک هدف مشترک حرکت کردن است.

وی با بیان اینکه در اجرای طرح های آبخیزداری دانش و تجربه کنار هم قرار گرفته است گفت: بازگشت سریع سرمایه در عملکرد یکی از مشخصات ویژه این طرح هاست.

نصرآبادی به احداث بزرگترین سازه آبخیزداری شرق کشور در شهرستان خوسف اشاره کرد و افزود: در حالی که یک سوم این سازه احداث شده اما با بارندگی اندک بلافاصله آب دهی قنات 10 برابر افزایش یافت.

وی با بیان اینکه نسبت هزینه به فایده در سازه آبخیزداری بسیار مناسب تر از سایر سازه هاست اظهار داشت: سازگار بودن با محیط زیست از دیگر شاخص های این سازه است و موضوع کار برای که و برای چه نیز مدنظر قرار می گیرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: احداث سازه های آبخیزداری در راستای کمک به محیط زیست بوده و هیچ مشکلی برای محیط زیست ایجاد نمی کند.

وی با تاکید بر اینکه نگاه ها به موضوع آب در سطح کشور جامع نگر نیست افزود: همه در گفتمان نقش آبخیزداری را می بینند و بیان می کنند اما در عمل و بودجه ریزی کلان کشور کماکان دچار مشکل هستیم.

نصرآبادی گفت: هرچند اواخر سال گذشته طرح آبخیزداری در خراسان جنوبی تهیه شد و به دفتر مقام معظم رهبری رسید که در نتیجه آن 200 میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی به طرح های آبخیزداری اختصاص یافت که در نوع خود استثنا و بی نظیر بوده است.