دلایل وقوع سیل در کشور و پیشنهاد های مقابله با آن

قابل توجه است که بیش از 85 درصد از مساحت کشور عزیزمان ایران به دلیل قرار گرفتن  روی کمربند خشک کره زمین و عرض جغرافیایی   03 ° 25 تا  47 ° 39 شمالی، دارای اقالیم نیمه خشک، خشک و فرا خشک می باشد. با توجه به شرایط خاص جغرافیایی کشور و بارش های متاثر از توده های: مدیترانه ای ، سودانی، عرض های میانی، سیبریایی، حاره ای و مانسونی، بارندگی های متعددی در طول سال شکل می گیرد که به طور معمول، بخشی از این بارش ها در طی ماه های خرداد تا شهریور و به صورت شدید و رگباری به وقوع می پیوندد. به عبارتی دیگر، توده های هوایی که از جبهه های مختلف وارد می شوند، به عنوان یک پدیده طبیعی و در طی سال های متمادی شرایط آب و هوایی متنوعی را در کشور بوجود می آورند و بخشی از بارش ها تحت تاثیر برخی عوامل تشدید کننده انسانی، به تهدید تبدیل شده و موجبات شکل گیری و پدید آمدن سیل های ویرانگر نیز می شوند. بر این اساس و با توجه به شرایط  موجود، تنها از طریق برنامه ریزی های اصولی و مبتنی بر اهداف توسعه پایدار است که می توان از خسارات و مخاطرات ناشی از سیلاب ها به شکلی جدی کاست و در عوض، از نعمات خداوندی به عنوان یک فرصت و نه تهدید، استفاده کرد.

اما پرسش اینجاست، چرا و به چه دلیل مسئولین ذی ربط آن چنان که باید نتوانسته اند از خطرات متاثر از بارش های رگباری بکاهند و هر ساله نیز شاهد شنیدن اخبار ناگوار از مرگ هموطنان عزیزمان هستیم؟ آیا استحصال و جمع آوری آب های جاری و سیلاب ها، آنهم در کشوری که میانگین بارش سالانه اش یک سوم نرم جهانی بوده و با توجه به رشد جمعیت، در مرحله بحران آبی نیز قرار دارد، نمی بایست مورد توجه مسئولین امر قرار گیرد و تمهیدات مناسب تری برای بهره مندی هر چه بیشتر از این نعمات الهی، اندیشیده شود؟ چرا تاکنون برای پهنه بندی مناطق سیل خیز و پرخطر آن چنان که ضرورت دارد وارد عمل نشده ایم و برای جمع آوری آب مناطق بالادست و در نتیجه، کنترل سرعت جریان آب، تقلیل دبی پیک، افزایش زمان تمرکز و ..... برنامه ریزی های مناسب تری را به انجام نرسانده ایم؟ مسئولیت تغییر کاربری های متعدد، آن هم بدون در نظر گرفتن قابلیت و استعداد اراضی با کدام بخش است و چه کسانی می بایست پاسخگوی چنین اقدامات غیر اصولی و غیر مسئولانه ای باشند؟ دلیل توسعه بی ضابطه کشاورزی در عرصه های منابع طبیعی و بر روی تپه ماهور ها و دامنه کوه ها که سال هاست به دیم زارهای کم بازده مبدل شده اند چیست؟ چرا در شوراهای برنامه ریزی و توسعه استان های سراسر کشور بدون توجه به آمایش سرزمین و اخذ نظرات کارشناسی همکاران منابع طبیعی، از یک طرف طرح های توسعه ای و عمرانی از جمله: احداث راه های مواصلاتی، خطوط انتقال گاز، معدن کاوی ها و ...  بر روی دامنه ها و مسیل ها به تصویب می رسند و از طرفی دیگر نیز در مقابل توسعه زراعت دیم، آن هم در عرصه های جنگلی و مرتعی که با قطع و امحای پوشش گیاهی ایجاد شده اند، با سکوت و عدم برخورد قانونی، مشروعیت داده می شود؟ جایگاه سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به عنوان متولی حفاظت و صیانت از حدود 134 میلیون هکتار از مساحت کشور، در تصمیم گیری شورای های برنامه ریزی و توسعه کجاست؟ مسئولیت لایروبی بستر رودخانه و سدهای کشور با کدام بخش است و به چه دلیل برای افزایش حجم آب گیری، جلوگیری از سر ریز شدن و کاهش خطرات ناشی از سیلاب های فصلی، کمترین اقدام عملیاتی صورت می گیرد؟ و بسیاری از این دست پرسش ها که بدون پاسخ مانده اند و با کم توجهی بخش های برنامه ریز و اجرا ، متاسفانه هر از چند گاهی شاهد وقوع سیل های ویرانگر و وارد شدن خسارات غیر قابل جبران انسانی نیز می باشیم. فلذا شایسته است و ضرورت دارد که دولت و مجلس محترم ، هر چه سریعتر نسبت به اصلاح برخی قوانین و مقرراتی که موجب بروز چنین اتفاقاتی می شوند، اقدام نموده و با تدوین برنامه ریزی های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و مبتنی بر اهداف توسعه پایدار و بهره گیری از تمامی ظرفیت های اجرائی، تحقیقاتی و علمی، گامی بلند و تاثیرگذار در جهت صیانت از کشور عزیزمان بردارند.
پیشنهادها:
- تغییر رویکرد در نحوه مدیریت بر بحران و پدیده های طبیعی با جایگزین نمودن مدیریت ریسک و شناسائی عوامل خطر ساز
- حفظ کاربری اراضی، بستر و حریم رودخانه ها و جلوگیری از توسعه غیرمتعارف معدن کاوی، طرح های عمرانی و اراضی کشاورزی
- برنامه ریزی دقیق برای پهنه بندی مناطق سیل خیز، پر خطر و در معرض تهدید
- روند یابی سیلاب ها به روش هیدرولوژیکی و احداث ایستگاه های هیدرومتری در مناطق پرخطر
- توجه هر چه بیشتر به اجرای عملیات بیولوژیک، بیومکانیک و مدیریتی در مناطق بالا دست، با هدف تقویت پوشش گیاهی و حفاظت از منابع آب و خاک
- تثبیت دامنه ها و آبراهه ها برای کنترل سرعت جریان آب
- لایروبی بستر رودخانه و شست و شوی هیدرولیکی سدهای مخزنی
- برنامه ریزی برای عضویت دائمی مدیران کل منابع طبیعی و آبخیزداری، در شورای عالی آمایش سرزمین و شورای برنامه ریزی و توسعه استان
- برنامه ریزی در جهت شناسائی هر چه بیشتر آبخوان ها با هدف اجرای عملیات تغذیه سفره های زیر زمینی
- نصب تابلوهای هشدار دهنده در مبادی ورود به مناطق سیل خیز و پرخطر
* کارشناس ارشد آبخیزداری